Ze zaten op hun knieën en maakten straat. De ene, de jongere, leek mij de gezel, de andere moest de meester dan wel wezen, voor zover deze leerverhouding nog bestaat in deze tijd.

“Dat moet je zo niet doen,” zei de meester, “je moet het doen zoals ik het je heb voorgedaan.”

De leerling reageerde niet maar ging gewoon verder met de stenen te leggen zoals hij dat steeds had gedaan. De meester zette zijn rubberen hamer neer. Hij keek hoe de jongen gestaag verder straatte.

“Ik praat tegen je,” zei hij in een merkwaardige combinatie van zowel eindeloos geduld als getergde zelfbeheersing. “Je moet het doen zoals ik het je heb gezegd, of anders…”

Het Of anders plaatste de meester weer terug in de werkelijkheid.

Hij pakte zijn hamer op en greep een steen, die hij tegen een andere aanklopte.

“…Of anders eindig je net zoals ik,” mompelde hij.

Er lag nog één bakje in de vriezer. De allerlaatste. De uiterste houdbaarheid was waarschijnlijk allang verstreken, maar ik had het nog niet eerder aangedorst de maaltijd te ontdooien. Omdat het de allerlaatste was, denk ik.

Wanneer moeder het had gemaakt en ik het had meegenomen, zodat ik het kon eten wanneer ik eens een keer voor mezelf moest zorgen, weet ik niet meer. Wel dat ik verwachtte dat het eten van deze allerlaatste maaltijd van haar emotioneel voor mij zou zijn. Omdat het de allerlaatste was, denk ik.

Ik dacht erover om kaarsjes aan te steken en misschien een flesje wijn te openen. Want zuurkool – dat was het dus – kan prima samen met een glas wit. Zeker als het de allerlaatste is.

Uiteindelijk werd het gewoon water.

Tranen bleven uit, ook het weeë gevoel in de buik kwam niet.

Hij smaakt minder zuur, dacht ik wel, voor het allerlaatst.

De man verontschuldigde zich allereerst voor zijn gebrekkige Nederlands.

“Ik ben pas vier maanden hier,” zei hij in vlekkeloos Buitenlands. Waarop hij wilde weten wat de autochtonen hier elkaar zoal wensen bij Oud en Nieuw.

“Fijne jaarwisseling,” bedacht ik. Ik wist zo gauw ook niks anders te bedenken, maar werd geholpen door de Voorzienigheid in de gedaante van een bekende vrouw die passeerde.

“Fijne jaarwisseling,” zei die. “Fijne jaarwisseling,” antwoordde ik haar.

“Dat dus,” glimlachte ik, ingenomen met de voorbijgelopen bevestiging.

De man probeerde het ons na te zeggen. Het was moeilijker dan gedacht.

“Ik zal het opschrijven,” hielp ik hem, “dan is het misschien makkelijker.”

In grote blokletters, om mijn handschrift te maskeren, schreef ik de heilswens en gaf het de man.

“Dankuwel,” zei hij, terwijl hij aanstalten maakte weg te lopen. Dan bedacht hij zich en keek op zijn blaadje. Hij pakte mijn hand.

“Fijne jaarwisseling,” schudde hij.

Ik herinnerde me de sprei op het bed van mijn moeder.

“Dat heb ik nog gehaakt,” zei Lenie, “ik heb er wel een jaar over gedaan. Wat is er eigenlijk mee gebeurd?”

Als ik eerlijk was geweest, had ik haar verteld dat het dek, naar alle waarschijnlijkheid, met de rest van de inboedel door het kringloopcentrum was meegenomen en nu mogelijk op het bed van wie-weet-wie zou rusten. Als het niet op de stort was verdwenen.

Maar ik verzon een wenselijkere waarheid.

“Mijn zus heeft hem meegenomen,” fantaseerde ik. Het was de best bedachte verdichting, omdat mijn zus Ver Weg woont en Lenie zelden bezoeken kan.

Lenie klaarde op.

“Ze is vorige week nog hier geweest,” zei ze, “ik zal haar er de volgende keer eens naar vragen. Het zou toch jammer zijn als het weg was.”

“Nou,” knikte ik me mijn eigen graf in, “dat zou echt zonde wezen.”

Boeken zijn weerbarstig, eenkennig en moeizaam van karakter. Dat weet een kind al na de eerste kennismaking. Meestal vervaagt deze wetenschap echter zodra het tot een ontmoeting komt. Boeken zijn als de liefde en malen niet om eerdere ervaringen.

De vrouw in de bibliotheek liet zich echter niet verblinden.

“Dit boek doet raar,” zei ze aan de balie, waar ze een exemplaar neerlegde, “het wil niet met me mee.” De medewerker legde het geschrift op een plaat.

“Ik zie hier geen problemen, mevrouw,” zei hij, “zal ik hem op uw pas zetten?” Hij stak zijn hand uit. De vrouw keek ernaar in een mengeling van afgrijzen en besluiteloosheid. Dan hakte ze de knoop door.

“Nee,” schudde ze resoluut haar hoofd, “het blijft een raar boek. Laat het maar hier.”

Waarop ze desalniettemin in een zekere aarzeling vertrok. Ik zei het al: boeken zijn weerbarstig. Je weet nooit wat je achterlaat.

Een onbekende supermarkt is als een reis naar het buitenland, met producten die vreemd zijn omdat jij een vreemde bent. De wens van elke uitheemse is niet als zodanig te worden herkend. Ik vroeg daarom om zegeltjes bij de kassa.

“Ze zijn op, meneer,” zei de caissière. Ze opende haar handen als om de god die over het plaksparen ging aan te roepen. De rij wachtenden achter mij leek geschokt, maar dan op een stille, ingetogen manier.

“O jee,” deed ik, zodat ze zou geloven dat ik werkelijk ontzet was omdat ik nu niet op tijd mijn kaartje volkreeg en naar mijn kerstpakket of waar ik verder nog voor mocht sparen kon fluiten, “en nu?”

Ze schudde lijdzaam haar hoofd. Ze was de fase van het vinden van oplossingen duidelijk voorbij.

“Wie zal het zeggen?” verzuchtte ze.

Ik had in geen tijden meer zoveel overgave gehoord in één enkele ademteug.

Nog voor ik iets van haar hoofddoekje kon vinden, liet ze me een blaadje uit een schrift zien. Ze wachtte niet tot ik wat zou zeggen.

“Ies diet goed, ja?” vroeg ze. Ze wees naar de bovenste regel. Van harte gecondoleerd, stond er geschreven, Groeten, M.

Ik knikte. Zij zal dan wel M. zijn, dacht ik, en: wie zou er gestorven zijn?

“Helemaal goed,” zei ik met een glimlach die met opzet ook deelneming zou moeten kunnen betekenen. Ze keek maar deels opgelucht, want er was meer.

“En diet?” wees ze. Van harte beterschap, stond er onder de condoleance, Groeten, M. En daaronder weer Van harte gevinliciteerd, Groeten, M.

“Bijna goed,” bevestigde ik, “alleen moet het gefeliciteerd zijn. Kijk.” Ik corrigeerde de gelukswens. Aandachtig bekeek ze mijn penbewegingen. Met een finale glimlach stak ze daarna het blaadje in haar boodschappentas.

“Ies voor kaartje,” legde ze uit, “klaine moeite, groot plezier.”

Van achter uit de bus kwam een passagier naar voren gehaast. Hij was spits met een kortgeschoren hoofd en droeg een hippe fanny bag over zijn schouders.

“Chauffeur,” waarschuwde hij, “kunt u de deuren openen? De mensen willen naar buiten.”

De chauffeur keek niet om.

“Ik sta voor een rood verkeerslicht,” zei hij, “en de halte is even verderop, zoals je kunt zien.” De passagier keek. Voorbij het kruispunt stonden er mensen te wachten.

Een andere man, die de hele rit al naast de chauffeur had gestaan, keek hoe de reiziger getroffen weer terugliep. Hij zinde op woorden, kon je zien, maar hij wachtte tot de man weer was gaan zitten en het beeld klaar was.

“Je maakt wat mee, hier,” stelde hij, na een zorgvuldige overweging te hebben gemaakt.

Het licht sprong op groen en de chauffeur trok op.

“Ik zou d’r een boek van kunnen schrijven,” zei hij.

“De computer zegt dat ik nog een boek op mijn kaart heb, maar ik heb alles ingeleverd,” zei de lezer verontwaardigd. Zijn vrouw, naar ik veronderstelde, kwam er net aangelopen. Ze keek ongerust.

“Mijn excuses,” zei ze, “hij is…” Ze maakte de zin niet af.

“Dat is heel vervelend voor u,” zei ik tegen de man, “waar heeft u het boek teruggebracht?” De man wees naar mijn desk.

“Hier,” zei hij, “op uw bureau.”

Ik schudde mijn hoofd.

“Die computers zijn namelijk lang niet zo slim als we soms denken,” zei ik, “ik moet hem even helpen.”

Ik scande het boek.

“Kijkt u nu nog eens of hij op uw kaart staat,” stelde ik voor. De man controleerde.

“Potjandorie,” zei de man, “nu is hij weg. Hoe kan dat?”

“Computers vergeten ook wel eens wat,” zei ik.

De man schudde zijn hoofd. De vrouw glimlachte naar mij.

“Dankuwel,” zei ze.